Czy pomagać w Afryce?

Wolontariaty są złe?

Moja propozycja wybrania się na wolontariat do Ugandy, o którym kiedyś pisałem*, spotkała się z dużym entuzjazmem oraz jednym głosem krytycznym ze strony... tego samego polskiego pracownika ambasady.

Faktycznie pewne formy pomocy mogą zostawić po sobie również szkody. Najlepszym tego przykładem są sierocińce, powszechne w Ugandzie, a zakazane np. w sąsiedniej Rwandzie. W Polsce też dąży się do zamknięcia tradycyjnych domów dziecka. Krótko mówiąc, mieszkanie wraz z innymi sierotami prowadzi do szkody psychicznej dziecka, a przecież większość sierot ma jakieś rodziny…

UNICEF wymienia kilka powodów, dla których nie należy nawet wspierać sierocińców, a tym bardziej przyjeżdżać do nich pracować (bo np. dzieci łatwo się przywiązują, a potem cierpią).

Z drugiej strony, co z istniejącymi sierocińcami? Czy pomaganie im to utrzymanie status quo i zachęta dla innych do tworzenia kolejnych sierocińców? Jak tego w rejonie jeziora Bunyonyi w Ugandzie, założonego przez… nastolatka?

W jednym z sierocińców koło ugandyjskiej Jinjy zachęciłem dzieciaki do wspólnego posprzątania ich wioski, pomogłem też zebrać pieniądze na wybudowanie kontenera na śmieci (zdjęcie). Mam nadzieję, że służy całej społeczności. Ale wciąż nie mam pewności, czy i jak pomagać w takich sytuacjach, aby nie zrobić też komuś krzywdy.

Codzienne dylematy

Pewnego dnia niedaleko miejsca, gdzie wyznaczyłem szlak w Ugandzie (a zatem w rejonie jeszcze nieturystycznym), zamówiłem ciapati. Przyglądali mi się dwaj młodzi mężczyźni, zagadując. Jeden z nich zamówił również ciapati. Na końcu sprzedawca chciał mnie policzyć za wszystkie placki. I tu stanąłem przed dużym dylematem. Z jednej strony - banał, złotówka, dwie więcej, a ktoś nie będzie głodny. Z drugiej strony - zniesmaczenie i pytanie, dlaczego ktoś mną manipuluje dla tak małej kwoty? Jeśli przymknę na to oko, to jak mnie potraktują następnym razem? Jak będą traktować kolejnych białych turystów, którzy przyjadą tu w moje ślady?

***

Mam nadzieję, że wytyczanie przeze mnie (i przez innych, którzy zechcą się do mnie przyłączyć) szlaków turystycznych nieopodal wspomnianej wioski oraz zapraszanie tam turystów i szkolenie miejscowych pobudzi lokalną ekonomię związaną z ekoturystyką, a tym samym pozwoli wyrwać tubylców z zamkniętego kręgu biedy i narkotyków, jak też pozwoli uratować kurczący się piękny las tropikalny. Oczywiście mogę się mylić. Czas pokaże.

Gdyby zsumować roczne wydatki na pomoc humanitarną otrzymalibyśmy budżet piątego państwa na świecie.

***

Od wspomnianego wcześniej pracownika ambasady zdarzyło mi się dostać więcej uwag, dlatego pozwolę sobie tutaj na ich skomentowanie. Może się myli, a może ja się mylę?

1. Według niego nie ma sensu przyjeżdżać edukować ludzi w Afryce. Uważam, że jest odwrotnie. Szeroka pomoc w zakresie podstawowej edukacji jest bardzo potrzebna. Ludzie na prowincji, nawet pracujący w hotelach, często nie umieją liczyć bez kalkulatorów, nie mają podstawowej wiedzy na temat higieny osobistej, nie wiedzą jak zdrowo gotować i się odżywiać (czyli jak większość Polaków), palą plastikowe śmieci w ogródkach (“to jest dobre”). Nie znają zasad przedsiębiorczości.
   
   Chcieliby wyrwać się z nędzy i nie głodować, ale kto ich ma tego nauczyć? Nauczyciele, których brakuje i którzy mają minimalne wykształcenie? Nawet w prywatnej szkole miałem problem ze zrozumieniem nauczyciela... języka angielskiego. Miałem wrażenie, że mówił jak czuł, że się mówi, improwizował sobie z gramatyką i wymową.
   
   
   

   Czy wiesz, że za opóźniony lub odwołany lot przysługuje Ci co najmniej 250 euro odszkodowania? Airhelp załatwi za Ciebie formalności i pobierze prowizję tylko w przypadku wygrania sprawy.

   
   

   A to, że pan z ambasady wyczytał na stronie MSZ, że w Ugandzie językiem urzędowym jest angielski, nie znaczy, że przeciętni ludzie mówią w tym języku, zwłaszcza na prowincji.

2. Pan z ambasady mówi, że najlepiej to przysyłać pieniądze i zadbać, aby były właściwie wydawane. No właśnie, tylko, kto zadba, aby były właściwie wydane? Trudno sprawdzić na odległość wiarygodność pośrednika oraz jak faktycznie wydano te pieniądze...

3. Pan lubi zarzucać egoizm stwierdzając, że pomagając chodzi nam głównie o samozadowolenie.

   Otóż chciałem zauważyć, że ośrodek nagrody działający w mózgu funkcjonuje podobnie bez względu na to, co jest źródłem nagrody. Niektórzy otrzymują taką nagrodę wtedy, gdy pomagają, niektórzy czują się lepiej, gdy niszczą, niektórzy sprawiają sobie frajdę konstruktywnie krytykując, a niektórzy krytykując dla samej idei krytykowania, czy podczas trolowania.

   Altruizm jest szczególnym rodzajem egoizmu, pomagamy, bo to nam sprawia przyjemność. Czy ktoś pomaga, dlatego, że czuje się z tym źle?

4. Pan się unosi, gdy piszę, że zwiedzanie Ugandy i pomaganie tutaj to będzie przygoda. Że nie powinno się pisać o przygodzie. No jasne, bo jak to pomaganie może być przygodą?! Skandal! To musi być tylko ciężka asceza! Nie ma tu miejsca na emocje, a na pewno nie pozytywne! Przypadkiem nie nawiązujcie tutaj przyjaźni, ani nie próbujcie się zakochać, bo jeszcze tu zamieszkacie i założycie rodziny jak niektórzy Polacy!

   Pamiętajcie też w Polsce, nie przyjmujcie wolontariuszy z innych krajów i nie mówcie, że pomaganie na Jamie w lesie, w Caritas czy WOŚP to jakaś przygoda!

To że ten pan lubi włożyć kij w mrowisko (jak czasem ja), to wiem i rozumiem. Ale skąd tyle błędnych założeń na temat samej Ugandy? Może pomyślał, że jak Uganda sąsiaduje z Tanzanią, to będzie podobnie? Hm, Polska sąsiaduje z Niemcami, więc pewnie w Polsce żyje się jak w Niemczech ;)

Spotkałem się też z innym komentarzem, że Afrykanie nie potrzebują pomocy, bo oni tak sobie żyją w biedzie od lat i to jest nasza interpretacja, że są biedni. No tak, proszą o jedzenie, bo mają iluzję głodu. Proszą o buty, bo mają iluzję ran od kolców. Proszą o ubrania, bo mają iluzję, że jest zimno. Poza tym, po co im dwie pary ubrań, skoro mogą nosić jedno, wyprać w ciągu dnia, chodzić nago, aż wyschnie i założyć suche na noc? Iluzja pryska, gdy widzą, że tak niewiele trzeba, żeby mogli poczuć więcej komfortu. Wraz z kolonizacją, a później globalną turystyką ludzie przestali żyć w kloszach kulturowo-informacyjnych. Oczywiście, ciągła konsumpcja prowadzi świat na krawędź wydolności i katastrofy ekologicznej. Niemniej, czy marzenie o dwóch parach butów, ubrań i niebyciu głodnym, to już krok od groźnej konsumpcji?

* Fundacja wspierająca szkołę w Masindi oraz przyjmująca tam długoterminowych wolontariuszy, to Shines Children's Foundation. Jest prowadzona przez mojego serdecznego kolegę Denisa Kiryę, który oprócz olbrzymiego serca ma też rodzinę, którą utrzymuje z działalności jako jednoosobowe biuro podróży. Denis organizuje wycieczki po Ugandzie dla Polaków, które wspieram i promuję na swoich stronach. Najbliższe wspólne wyprawy – w styczniu 2022.